แสงธรรมแห่งพระไตรปิฎก

สมัยหนึ่ง พระผู้มีพระภาคเสด็จจาริกพร้อมด้วยภิกษุสงฆ์หมู่ใหญ่ ถึงนิคมแห่งชาวโกศลชื่อปังกธา ทรงประทับอยู่ ณ นิคมนั้น ภิกษุชื่อกัสสปโคตร เป็นเจ้าอาวาสอยู่ ณ ปังกธานิคม ได้ยินว่าพระผู้มีพระภาคทรงยังภิกษุทั้งหลายให้เห็นแจ้ง ให้สมาทาน ให้อาจหาญ ให้ร่าเริง ด้วยธรรมีกถาอันปฏิสังยุตด้วยสิกขาบท ภิกษุกัสสปโคตรได้เกิดความขัดใจไม่แช่มชื่นว่า พระผู้มีพระภาคทรงขัดเกลายิ่งนัก

ต่อมา พระผู้มีพระภาคเสด็จจาริกกลับไปประทับอยู่บนภูเขาคิชฌกูฏ นครราชคฤห์ ภิกษุกัสสปโคตรได้เกิดความรำคาญ เดือดร้อนว่า ตนเป็นผู้เกิดความขัดใจ ไม่แช่มชื่นว่า สมณะนี้ขัดเกลายิ่งนัก ตนชื่อว่าเป็นอันหมดลาภ ไม่มีลาภ ได้ชั่ว ไม่ได้ดีแล้ว จึงเดินทางไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคเพื่อแสดงโทษโดยความเป็นโทษ ณ ภูเขาคิชฌกูฏ

ภิกษุกัสสปโคตรกราบทูลพระผู้มีพระภาคว่า โทษได้ถึงตัวท่าน ผู้เป็นคนโง่เขลา งมงาย ไม่ฉลาด ได้เกิดความขัดใจไม่แช่มชื่นว่าพระผู้มีพระภาคขัดเกลายิ่งนัก เมื่อพระผู้มีพระภาคทรงยังภิกษุทั้งหลายให้เห็นแจ้ง ให้สมาทาน ให้อาจหาญ ให้ร่าเริง ด้วยธรรมีกถาอันปฏิสังยุตด้วยสิกขาบท ขอพระผู้มีพระภาคได้โปรดทรงรับโทษ โดยความเป็นโทษ เพื่อความสำรวมระวังต่อไป

พระผู้มีพระภาคตรัสว่า
 
โทษได้ถึงภิกษุกัสสปโคตร ผู้เป็นคนโง่เขลา งมงาย ไม่ฉลาด ผู้ได้เกิดความขัดใจไม่แช่มชื่นว่า สมณะนี้ขัดเกลายิ่งนัก ก็เพราะเหตุที่ภิกษุนั้นเห็นโทษ แล้วทำคืนตามธรรม ฉะนั้น ท่านทรงรับโทษอันนั้น

การที่บุคคลเห็นโทษโดยความเป็นโทษแล้วทำคืนตามธรรม ถึงความสำรวมต่อไป นี้เป็นการเจริญในอริยวินัย

แล้วตรัสต่อไปว่า

ถ้าภิกษุปูนเถระ ภิกษุปูนกลาง ภิกษุใหม่ เป็นผู้ไม่ใคร่ต่อการศึกษา ไม่สรรเสริญการสมาทานการศึกษา ภิกษุนั้นย่อมจะไม่ชักชวนภิกษุอื่นๆ ที่ไม่ใคร่ต่อการศึกษาในการศึกษา และไม่แสดงคุณที่มีจริงเป็นจริงของภิกษุรูปอื่น ๆ ที่ใคร่ต่อการศึกษาตามกาล

ภิกษุปูนเถระ ภิกษุปูนกลาง ภิกษุใหม่ เห็นปานนี้ พระผู้มีพระภาคไม่ทรงไม่สรรเสริญ

ข้อนั้นเพราะเหตุไร

เพราะภิกษุอื่น ๆ จะพึงคบหาภิกษุนั้นโดยเห็นว่า พระศาสดาสรรเสริญเขา ภิกษุพวกที่คบหาภิกษุนั้นพึงถือเอาภิกษุนั้นเป็นแบบอย่าง ข้อนั้นพึงเป็นไปเพื่อมิใช่ประโยชน์ เพื่อทุกข์แก่ภิกษุทั้งหลาย สิ้นกาลนาน เพราะเหตุดังกล่าวมานี้ พระศาสดาจึงไม่สรรเสริญภิกษุปูนเถระ ภิกษุปูนกลาง ภิกษุใหม่ เห็นปานนี้

ถ้าภิกษุปูนเถระ ภิกษุปูนกลาง ภิกษุใหม่ เป็นผู้ใคร่ต่อการศึกษา สรรเสริญการสมาทานการศึกษา ภิกษุนั้นย่อมจะชักชวนภิกษุอื่น ๆ ที่ไม่ใคร่ต่อการศึกษา และแสดงคุณที่มีจริงเป็นจริงของภิกษุอื่น ๆ ที่ใคร่ต่อการศึกษาตามกาล

ภิกษุปูนเถระ ภิกษุปูนกลาง ภิกษุใหม่ เห็นปานนี้ พระผู้มีพระภาคทรงสรรเสริญ

ข้อนั้นเพราะเหตุไร

เพราะภิกษุอื่น ๆ จะพึงคบหาภิกษุนั้นโดยเห็นว่า พระศาสดาสรรเสริญเขา ภิกษุพวกที่คบหาภิกษุนั้นพึงถือเอาภิกษุนั้นเป็นแบบอย่าง ข้อนั้นพึงเป็นไปเพื่อประโยชน์ เพื่อความสุขแก่ภิกษุทั้งหลาย สิ้นกาลนาน เพราะเหตุดังกล่าวมานี้ พระศาสดาจึงสรรเสริญภิกษุปูนเถระ ภิกษุปูนกลาง ภิกษุใหม่ เห็นปานนี้

อ่าน ปังกธาสูตร